Görsel Okuma ve Sanat Yoluyla Yazma

Görmek zaman alır, arkadaş sahibi olmak gibi.

Georgia O’Keefe

Sanata bakış kavramıyla bundan beş sene önce görsel sanatlar öğretmenimiz Gökben Özel sayesinde tanıştım. Gökben öğretmen Harvard Üniversitesinin Project Zero projesinden bahsettiğinde önümde yeni bir pencere açıldı. Kendisi daha önce bu eğitimi almış ve derslerde ufak ufak uygulamaya başlamıştı; ancak tüm kaynaklar İngilizce olduğu için belirli bir yere kadar gelebildiğini “Okullar İçin Sanat Çalışmaları” kitabının çevrilmesi halinde daha sistemli bir şekilde derslerinde kullanabileceğini söyledi. 

Kısa bir sürede kitabın çevirisini yaptırdık ve Gökben öğretmen çalışmalarına başladı. Ben de pek çok dersine gözlemci olarak katıldım. Bu derslerde sorulan sorularla öğrencilerin bir sanat eseri üzerinden nasıl derinleşebileceklerini gözlemlemek benim için ufuk açıcıydı.

Diğer öğretmenlerimizin de bu bakış açısından yararlanması için Gökben öğretmenle bir öğretmen atölyesi tasarladık. Atölyeden önce İzmir Devlet Resim ve Heykel Müzesine giderek ön araştırma yaptık ve üzerinde çalışacağımız eserleri belirledik. Planımız, tüm öğretmenlerle müzede bir yarım gün geçirmek, müze ziyareti sonrasında da okulda bir uygulama atölyesi yapmaktı. 

Büyük gün geldi, çattı. Hepimizin elinde renkli bir minder okul servisleriyle müzenin yolunu tuttuk. Önceden belirlediğimiz sanat eserinin karşısında yere oturduk.

Gökben öğretmen, sanata bakış sorularıyla başladı. Bugün bile o eser tüm ayrıntılarıyla gözümün önünde. Hatta arkadaşlarımın yaptığı yorumlara kadar hatırlıyorum. Nasıl mı? İşte şimdi buna sebep olan şey üzerinde konuşacağız. 

Hazırsanız başlayalım: 

Öğrenciler için Anlayış Hedefleri
• Sanata uzun süre dikkatle bakmak, onunla ilgili yeni fikirler ortaya koyar.
• Bir sanat eseri hakkında başkalarının fikirlerini saygılı bir şekilde dinlemek, kendi düşüncenizi etkileyebilir.

Yöntem
1. Adım: Hazır Olun
Öğrencilerinizden dikkat dağıtan düşünceleri bırakmalarını ve hayali dedektif gözlüklerini takmalarını isteyin. Onlara yanıtları dikkatle dinleyerek başkalarına saygılı olmaları gerektiğini hatırlatın. Onlara bir sanat eserine bakacaklarını söyleyin.

2. Adım: Resmi görüntüleyin 
Resmi beş saniye boyunca göstererek öğrencilerin resme olabildiğince dikkat etmesini isteyin. Resmin başlığını dersin sonuna kadar söylemeyin. Slaytı kapatın.

Sorun:
• Kitaplar ne renkti? Peki ya ahtapot?
• Görselde kaç tane kitap vardı?
• Çocuğun elinde ne vardı?
• Duvar kağıdının üzerinde hangi şekiller vardı?
Öğrencilerin bu sorulardan çoğuna cevapları yoksa şaşırmayın.

Açıklayın:
Gerçekten bakmak için zaman harcamadığımızda bir eserdeki pek çok şeyi gözden kaçırırız. Bir dakika bile baksak, her şeyi görmemiz mümkün değil. Tekrar bakalım, ama bu sefer ona bakıp birlikte tartışacağız.

3. Adım: Anlayışı Derinleştirin
Slaytı tekrar gösterin, bu sefer “Sanata Bakış” sorularını sorun. Temel sorularla başlayın, gözlem ve yorumlama soruları ile devam edin. Sürenize göre aşağıdaki sorulardan istediğinizi seçebilirsiniz.

Temel Sorular

• Ne görüyorsun?
• Başka ne görüyorsun?
• Bunu söylemene neden olan şey ne?                                                                  

Gözlem Soruları

• Resimde fark ettigin ilk şey neydi? Bundan sonra gözün nereye bakmak istiyor?
• Resimde en aydınlık ve en karanlık neresi?
• Resimde insanlar varsa, onların yüz ifadeleri nasıl? Pozları? Kıyafetleri?

Öğrenciler muhtemelen gördükleri hakkında görüş ve yorum belirtmeye yöneleceklerdir. Bu durumda, öğrencilerden şu an için fikirlerini söylememelerini isteyin.

Yorumlama Soruları

• Resim sana hangi duyguları veriyor?
• Resimdeki en önemli şey sence nedir?
• Görmeyi beklediğin ama gösterilmeyen nedir?
• Resimdeki çocuk konuşabiliyor olsaydı, ne söylerdi?
• Sence günün hangi saati ve hangi mevsim?
• Bu resmin içine girebilsen hangi sesleri, kokuları deneyimlerdin?
• Bu resim hakkında hangi soruları sorabilirsin?
• Bu resmi yaparken sanatçının ne düşündüğünü düşünüyorsun?

4. Adım: Yansıtın ve Bağlayın
Sorun:
• Sanat eserine uzun süre baktıktan sonra düşüncelerin nasıl değişti?
• Başkası bu konuda bir yorum yaptıktan sonra eseri farklı gören oldu mu?
• Başka ne zaman dikkatli bakmaya zaman ayırmak yararlı olur?

Sanat Yoluyla Yazma

Dikkatli gözlem ve tartışmadan sonra öğrenciler fikirlerle dolup taşarlar. Bu fikirler, sanat yoluyla yazma çalışması yapmak için birebirdir. İşte sanata tepki vermemizin birkaç yolu:

• Resimdeki çocuğun karakter özelliklerini tanımlayın ve bu karakterin başından geçen bir hikaye yazın.  
• Resimdeki hayvanların ve cansız nesnelerin de bir karakter olabileceğini hesaba katarak hikâyenize bir diyalog ekleyin. 
• Yepyeni bir karakter içeren bu görüntüye dayalı bir hikâye yazın.
• Öğrencilere hikâyelerine dahil etmeleri gereken belirli kelimeler verin. (Örneğin beş kelime verin ve bunlardan üç tanesini kullanmaları zorunlu olsun.)
• Görüntünün hemen dışında olan, bizim göremediğimiz ayrıntıları tanımlayın.
• Hikâyedeki olayları sıralayın. Bu sahneden beş dakika önce ne oldu, şimdi ne oluyor ve beş dakika sonra ne olacak?
• Resimdeki karakterlerden birinin perspektifinden yazın. (Çocuk olabilir, çekmecedeki ahtapot olabilir.)

Görmek bilginin büyümesini sağlar. 

Barbara Stafford

Görsel okuma ve sanat yoluyla yazma yöntemini uzun yıllar Türkçe derslerinde etkili bir şekilde kullandım. Görsel bazen bir fotoğraf, bazen bir sanat eseri ya da Denise Cassano’nun eserinde olduğu gibi bir illüstrasyon olabilir. Hangisini seçerseniz seçin, sanata bakış, öğrencilerin yazmak için tüm bahanelerini neredeyse sıfıra indiren sihirli bir dokunuş. 45 dakikalık bir gözlem ve yorum seansından sonra  öğrencilerin hiç şikâyet etmeden hemen kağıda kaleme sarılması son derece mutluluk verici. Yazılarında kullandıkları ayrıntıların çeşitliliğinden bahsetmiyorum bile. 

New York Modern Sanat Müzesi’nin (MOMO) eski eğitim müdürü “Okul Disiplinlerinde Öğrenmeyi Derinleştirmek için Sanatı Kullanmak” isimli kitabın yazarı Philip Yenawine, “Ziyaretçiler yaptığınız şeyi beğenmiş görünüyor, ancak öğretim herhangi bir fark yaratıyor mu? İnsanlar geldikleri zamandan daha fazlasını bilerek mi gidiyorlar?” sorusundan yola çıkarak bilişsel psikolog Abigail Housen ile birlikte “Okullar İçin Sanat Çalışmaları” ortak müfredatını geliştirmiş. Philip Yenawine‘in müfredatı geliştirirken fark ettiği şey, ziyaretçilerin cevaplardan çok şaşkınlık ve düşünmek için izne ihtiyaç duymaları.

Öğrencilerin güçlü gözlerini ve akıllı zihinlerini kullanmaya istekli olduğunuzda neler üretebileceklerine siz de çok şaşıracaksınız.

“Görmek zaman alır, arkadaş sahibi olmak gibi.” İyi arkadaşlar da insanın önünde yeni ufuklar açar. Bu vesileyle Gökben öğretmenime teşekkürlerimi ve en derin sevgilerimi gönderiyorum.

Aysun Yağcı

Meraklısına Notlar…

Görsel düşünme stratejileri için bu sayfayı takip edebilirsiniz.

Görsel seçimi için illüstratör Denise Cassano’nun sayfasından yararlanabilirsiniz.

Fotoğraf kullanmak isterseniz New York Times’in “Bu Resimde Neler Oluyor?” serisinden yaralanabilirsiniz.

Philip Yenawine’nin “Okulda Sanat” konulu yazısını okuyabilirsiniz.

Sanat yoluyla düşünme kitabının pdf’ini bu linkten indirebilirsiniz.

Harvard Üniversitesi Artful Thinking Projesi Final raporunu bu linkten indirebilirsiniz.