Liseyi Yeniden Düşünmek

Yazar: Aysun Yağcı Tarih: 09 Eylül 2025 Kategori: Eğitim Yorum yap 62 views

Aktif olarak öğretmenlik yaptığım yıllarda “okulun varlığını” içten içe öyle çok sorgulardım ki o dönem için marjinal olan fikirlerimi çoğu zaman kendime saklamak zorunda kalırdım. Şimdilerde okulun varlığı, tüm kesimler tarafından açıkça sorgulanıyor. Buna sevinsem mi üzülsem mi bilemiyorum.

O k u l u Y e n i d e n D ü ş ü n m e k adlı yazımda eğitim sistemimizin hâlâ oturma süresine dayalı yapısını tartışmış ve şu temel soruyu sormuştum: Okulun gerçekten varlık nedeni ne?

Bu yazıda ise aynı sorunun peşinden giderek farklı ülkelerde nasıl yanıtlar arandığını ve hangi çıkış yollarının denendiğini ele alacağım. Liseyi yeninden düşünmek üzerine ilk örneğimiz Amerika’dan: XQ: Süper Okul Projesi.

Laurene Powell Jobs ve eğitimcilerden oluşan bir ekip, liselerin öğrencileri gerçek dünyaya hazırlamakta yetersiz kalması sorununa çözüm bulmayı umarak yola çıkıyorlar ve 50 milyon dolarlık bir kaynak ayırdıkları XQ: Süper Okul Projesini başlatıyorlar. İlk olarak New York Halk Kütüphanesinin merdivenlerine lise eğitiminin nasıl iyileştirilebileceğine dair fikirleri toplayacakları bir video standı kuruyorlar.

Ziyaretçilerin kişisel hikâyeler anlatmasını sağlayan bu iPad uygulaması, kullanıcıların müfredattan okul liderliğine kadar eğitimle ilgili bir konu belirlemelerine yardımcı oluyor ve ardından basitçe “Bir liseyi baştan tasarlama şansınız olsa, neyi farklı yapardınız?” diye soruyor. Böylece ziyaretçileri kendi deneyimlerini paylaşmaya teşvik ediyorlar. Ebeveynler, öğretmenler, öğrenciler ve toplumun her kesiminden insan, eğitimin geleceği ve topluluklarında neye ihtiyaç duyulduğu ile ilgili fikirlerini burada paylaşıyorlar.

Gelen fikirlerden en iyilerini seçerek finanse edeceklerini açıklayan vakıf, XQ tasarım ilkelerini oluşturarak yola koyuluyorlar ve okullara bu ilkelere uygun dönüşümü başlatmak için ücretsiz kaynaklar ve araçlar sağlıyorlar. Okullarla geliştirilen ortaklıklar sayesinde dönüşen liseler ilk meyvelerini vermeye başlıyor. XQ’nun 24 farklı okulla kurduğu ortaklığı ve liselerin elde ettikleri sonuçları buradan inceleyebilirsiniz.

XQ’nun araştırmaya dayalı 6 tasarım ilkesi şöyle:

Güçlü misyon ve kültür: Paydaşları ortak bir amaç etrafında birleştiren açık bir okul değerleri dizisi.
Anlamlı, etkileşimli öğrenme: Öğrencilerin içerik bilgisini ve karmaşık becerileri geliştirmelerine yardımcı olan disiplinlerarası ve ilgi çekici stratejiler.
Önemseyen ve güvene dayalı ilişkiler: Öğrencilerle yetişkinler arasında ve öğrencilerle akranları arasında, onların bütünsel olarak gelişmelerine yardımcı olacak kişisel bağlantılar.
Gençliğin sesi ve seçimi: Öğrencilerin özerklik oluşturması ve kimliklerini geliştirmesi için özgün, geniş fırsatlar.
Zamanın, mekanın ve teknolojinin akıllı kullanımı: Öğrencilerin ne zaman, nerede ve nasıl öğrendiğine dair geleneksel olmayan yaklaşımlar.
Topluluk ortaklıkları: Öğrencilerin lisenin ötesindeki hayatı hayal etmelerine yardımcı olacak değerli deneyimler kazanmaları için gerçek dünyada öğrenme fırsatları sunan bağlantılar.

XQ Okullarının en önemli farkı, akademik başarının ardındaki gerçek dinamikleri çözmüş olmaları. Akademik başarıyı büyük ölçüde doğuştan gelen zekâya ve çok test çözmeye indirgeyen yaklaşım yerine, akademik başarının sosyal duygusal öğrenme, üstbiliş ve kimlik oluşumu ile ilgili derinden ilişkili olduğunu kabul etmeleri.

Bu noktadan hareketle XQ, öğrenci kazanımlarını beş amaç etrafında toplamış:

Tüm temel okul yazarlıkların ustaları
Temel bilgiye sahip olanlar
Belirsiz bir dünya için özgün düşünürler
Zorlu problemler için cömert işbirlikçiler
Yaşam boyu öğrenenler

Peki bu ilkeler sahada nasıl ete kemiğe bürünüyor? Bunun en güçlü örneklerinden biri Crosstown Lisesi.

2015 yılında bir veli, XQ yarışmasının ilanını görüp harekete geçiyor. Öğretmenler, öğrenciler, mimarlar ve iş insanlarından oluşan 70 kişilik bir ekip bir araya gelerek fikir üretmeye başlıyor. Yüzlerce öğrencinin görüşü bu sürece dahil ediliyor. Ortak hayal, hem etkileşimli öğrenme deneyimi sunan hem de toplumsal çeşitliliği bilinçli olarak yansıtan bir lise kurmak.

Okul, Memphis’in merkezinde yer alan ve “dikey şehir” olarak bilinen Crosstown Concourse binasının içinde açılıyor. Yani öğrenciler; ders aralarında kütüphane, sanat atölyeleri, sağlık merkezleri ve girişimcilik alanlarıyla iç içe. Bu, öğrenmeyi doğrudan toplulukla bağlayan yepyeni bir okul kültürü yaratıyor.

Crosstown High, derslerini proje tabanlı ve yetkinlik merkezli bir yapıda yürütüyor. Örneğin öğrenciler yerel toprak kirliliği ile sağlık sorunları arasındaki ilişkiyi araştırıyor ya da şehirdeki mahallelerde toplumsal problemleri tespit edip çözüm önerileri geliştiriyor. Yani öğrenme yalnızca sınıfla sınırlı değil; öğrenciler gerçek dünyadaki sorunlara kafa yoruyor.

Sonuçlar oldukça çarpıcı: 2022’de mezun olan ilk sınıf, ACT sınav sonuçlarında hem eyalet hem de ülke ortalamalarının üstünde başarılar gösteriyor. Daha da önemlisi, öğrenciler “kendilerini gerçekten duyulmuş” hissettiklerini söylüyorlar.

Crosstown deneyimi, kısa süre önce yayımlanan The First Class adlı belgeselle de ölümsüzleştirildi. Belgesel, okulun ilk mezun sınıfını dört yıl boyunca takip ederek lise deneyiminin nasıl dönüştürülebileceğini gözler önüne seriyor.

XQ’nun attığı adımlar bize şunu hatırlatıyor: Eğitimde en büyük engel sınavlar, veliler ya da sistem değil; hayal gücümüzü sınırlayan kabullerimiz.

Aysun Yağcı