“Oracy” Bilgi ve Beceri Çerçevesi

Öğrenme, bir konuşma denizinde yüzer. 

James Britton

Bildiğiniz gibi bu sene Türkçe dersinde dört temel beceriye yönelik ayrı ayrı değerlendirme yapılması ile ilgili yönetmelikle konuşma becerileri sınavları gündeme gelmiştir. Özel okulların yıllardır uyguladığı bir sistem ve doğru bir karar olmakla birlikte değerlendirme kriterlerinden kazanıma ulaşmak konusundaki ustalığımıza bakıldığında sondan başa doğru tasarım modelini uyguladığımız pek ala söylenebilir. Yeni nesil sorularda da böyle olmamış mıydı? Sondan başladığımız doğru da nereye varmak istediğimiz ve varıp varamadığımız muallak. Böyle zamanlarda sondan başa doğru tasarım ile kulağı tersten göstermeyi birbirine karıştırdığımızı düşünmeden edemiyorum.

Bugün konuşma dersleri genellikle etkinlik odaklı yürütülmekte, herhangi bir sıra ve düzen olmadan, yoğunluğu haftadan haftaya değişecek şekilde öğrencilerin konuşmalarını geliştireceğini düşündüğümüz etkinlikler yapılmaktadır. 

Örneğin, hazırlıksız konuşma becerisini geliştireceği düşünülen bir etkinlikte öğretmen, küçük kartonların üzerine çeşitli hitap cümleleri yazar. (Sevgili mahalle sakinleri, sevgili hayvanseverler, sevgili satrançcılar… vb.) Öğrenciler sırayla gelerek bir hitap cümlesi seçerler ve onlardan bu cümle başlatıcısına uygun 2 dakikalık bir hazırlıksız konuşma yapmaları beklenir. Genelde öğrencilerin çok sevdikleri etkinliklerden biridir. Yapılan konuşmalar, herkesi güldürür. Tüm öğrenciler tahtaya çıkmak için can atar. “Eğlenerek öğrendik.” diye okulun sosyal medya sayfasına haberi de yapılan bu etkinlikte öğrenciler gerçekte ne öğrenmişlerdir? Öğrenciler, dersin hedefinden haberdar olmadıkları gibi, başarı kriterlerini yani kendilerinden bekleneni de bilmemektedirler. Sanırım en çok cümle kuran öğrenci başarılı sayılır. 

Oysaki bu derste konuşma becerisinin bilişsel alanı içinde değerlendirebileceğimiz “izleyicinin anlama düzeyini dikkate almak”, dilsel alan içinde yer alan “uygun kelime seçimi” odak noktası olarak ele alınmalıdır. Öğretmen, bu etkinliği yapmadan önce izleyicinin anlama düzeyini dikkate alarak nasıl bir konuşma yapmamız gerektiği hakkında bilgilendirmelerde bulunmalı, mümkünse videolardan hedef kitleye uygun olan ve olmayan iyi ve kötü konuşma örneklerini izletmelidir. Öğrencilerin günlük hayattan verecekleri örnekleri paylaşmalarına izin vermelidir. Aynı konuşmayı öğrencilere yaparken farklı, öğretmen arkadaşlarına yaparken farklı, velilere yaparken farklı kelime seçimleri yaptığını örnekleyerek göstermelidir. Etkinliğe geçmeden önce öğrencilerden beklentilerini net bir şekilde açıklamalı ve başarı kriterlerini paylaşmalıdır. Daha sonra etkinliğe geçilmelidir ve öğretmen her öğrencinin konuşmasından sonra öğrencilere başta belirledikleri kriterlere uygun geribildirim vermelidir. Öğrencilerin de birbirlerine geribildirim vermesini sağlamalıdır. Ancak bu şekilde uygulandığında öğrenilenler kalıcı olur. 

Özetleyecek olursak beceri öğretiminde aşağıdaki konulara dikkat etmek yararlı olacaktır:

• Her seferinde tek bir becerinin gelişimine odaklanmak
• Beceriyi modellemek: video izletmek ya da rol yapmak
• Beceriyi açıklamak: Becerinin kullanımı için gerekçe sağlamak, becerinin kullanılması ve kullanılmaması durumunda neler olacağını düşündürtmek
• Uygulama için fırsatlar sağlamak: Öncelikle öğrencilerin 2 veya 3 kişilik gruplarda denemeler yapmalarına izin vermek
• Farklı becerilerin zaman içinde çeşitli bağlamlarda kullanımını desteklemek: Örneğin derste odağınız hedef kitleye uygun kelime seçimi olduğunda aynı zamanda belki bir iki hafta önce öğrendikleri ses tonu kullanımı gibi bir konuda da öğrencilere hatırlatmalarda bulunmak ve uygun geribildirim sağlamak
• Bol miktarda zengin ve biçimlendirici geribildirim sağlamak: Akran, öğretmen ve öz değerlendirme yöntemleri.

Hazırlıklı konuşma becerisi için de öğrencilere bir konu önceden verilir, evde konuşmalarını hazırlamaları istenir. Bu sefer bu beceriye yönelik bir rubrik de öğrencilerle paylaşılır: İşitilebilir bir ses tonuyla konuştum. Konu dışına çıkmadım. Beden dilimi etkin bir şekilde kullandım…vb.

Bununla birlikte işitilebilir ses tonu üzerine daha önce bir ders yapılıp yapılmadığını sorsanız muhtemelen hayır cevabını alırsınız. Ya da beden dilinin etkin kullanımındaki “etkin” kelimesinden öğrencilerin ne anladığı son derece belirsizdir. Jest ve duruş, yüz ifadesi ve göz temasıyla ilgili sınıfta çalışmalar yapılmış ve öğrencilerin gelişim alanları belirlenip kendilerine geribildirim verilmiş midir? Hiç sanmıyorum. 

Bu durum, Türkçe dersinde konuşma becerisine yönelik kazanımların sayısının az olmasından, olanların da çok genel bir şekilde ifade edilmesinden ve öğrencilerden beklenilenlerin ayrıntılı bir şekilde belirtilmemesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin konuşmayı öğrenme ve konuşarak öğrenme becerilerini geliştirmek için ayrıntılı bir müfredata ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda ORACY bilgi ve beceri çerçevesi, bu alandaki boşluğu doldurmak konusunda işinize yarayacaktır. 

Oracy, okulların çocukların eğitimde ve yaşamda düşüncelerini ifade etmek ve başkalarıyla etkileşim kurmak için konuşma kullanma kapasitelerinin gelişimini desteklemek için yaptığı şeydir.  Prof. Dr. Robin Alexander

Oracy, her çocuğun mecazi ve gerçek anlamda kendi sesini bulması için geliştirilmiş olan bir bilgi ve beceri programıdır. 

Bu çerçeveyi hangi amaçlarla kullanabilirsiniz?

• Okulda paylaşılan ortak bir dil oluşturma
• Öğrencilere geribildirim verme ve başarı kriterlerini belirleme
• Öğretmenlerin hitabet anlayışlarını destekleme
• Öğrencilerinin konuşma konusundaki gelişim alanlarını teşhis etme

Oracy becerilerini öğretmek öğrencilere ne sağlar?

1. Akademik sonuçları iyileştirir: Dersler sırasında yüksek kaliteli konuşma uygulamalarına dahil olmak anlayışı derinleştirir ve öğrencilerin sınav notlarının yükselmesinin yanısıra bilgiyi hafızada tutma, kelime dağarcığını geliştirme ve muhakeme becerilerinin gelişmesini sağlar. 
2. Gençlerin özgüvenlerini ve kimlik duygularını geliştirmelerini destekler.
3. Gençlerin istihdam edilmelerini ve okul dışındaki hayatta başarılı olmalarını sağlar.
4. Öğrencilerin fikirlerini ifade etmeleri ve akranlarıyla eleştirel bir şekilde diyalog kurmaları için fırsatlar sağlamak, gençlerin aktif, ilgili ve düşünen vatandaşlar olarak okuldan ayrılmaya hazırlanması açısından önemlidir.

Konuşmayı öğrenmek, öğrencilere oracy becerilerinin dört çerçevesi hakkında bilgi vermeyi içerir. Çünkü konuşulan dilin ve iletişimin gelişimini destekleyen önemli bir bilgi birikimi vardır. Bir beceriyi geliştirebilmek için önce onun bilgisinine sahip olmak gerekmektedir. 

Oracy Becerileri Çerçevesinin 4 Beceri Alanı

1) Fiziksel

2) Dilsel

3) Bilişsel

4) Sosyal ve Duygusal

Fiziksel

• Ses: Akıcılık ve konuşma hızı, ton değişimi, telaffuz netliği, ses projeksiyonu
• Beden dili: Jest ve duruş, yüz ifadesi ve göz teması

Dilsel 

• Uygun kelime seçimi
• Gramer
• Konuşmanın yapısı ve organizasyonu
• Retorik teknikler: Metafor, mizah, ironi, mimik gibi retorik teknikler 

Bilişsel 

• İçerik: Anlam ve niyeti iletmek için içerik seçimi, fikirleri başkalarının fikirleri üzerine inşa etmek
• Netleştirme ve özetleme: Sorular yoluyla bilgi ve açıklama arama, özetleme
• Öz yönetim: Görevi odaklanmayı sürdürmek, zaman yönetimi
• Nedenselleştirme: Görüşleri desteklemek için gerekçeler sunmak, ifade edilen fikirleri ve görüşleri eleştirel bir şekilde incelemekİzleyici: İzleyicinin anlama düzeyini dikkate almak

Sosyal-Duygusal

• Diğerleriyle birlikte çalışma: Etkileşimleri yönlendirmek ve yönetmek için sıra alma
• Dinleme ve yanıtlama: Aktif olarak dinleme ve uygun şekilde yanıt verme
• Konuşma: Kendine güven, canlılık ve yetenek

Kaynaklar:

https://oracy.inparliament.uk/why-oracy-matters

What is oracy?

https://oracycambridge.org/wp-content/uploads/2020/06/The-Oracy-Skills-Framework-and-Glossary.pdf